در پروژه های عمرانی و ساختمانی، ایمنی داربست همواره یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که هر پیمانکار و مجری باید به آن توجه کند؛ زیرا کوچک‌ترین ضعف در اتصالات می‌تواند پایداری کل سازه موقت را تحت‌تأثیر قرار دهد. در همین زمینه، شرکت چدن‌ریزان پیشرو با برند شناخته‌شده دارکوب طی سال های اخیر به یکی از معتبرترین مجموعه‌های تولید کننده بست داربست و تولید کننده تجهیزات داربست تبدیل شده است. این شرکت با تمرکز بر کیفیت متریال، طراحی صنعتی دقیق و رعایت استانداردهای ساخت، محصولاتی ارائه می‌دهد که در پروژه‌های بزرگ، کارگاهی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و به دلیل دوام و عملکرد قابل اتکا، جایگاه ویژه‌ای در بازار حرفه‌ای داربست پیدا کرده‌اند.
چرا بررسی و جایگزینی بست‌ها اهمیت دارد؟
یک پروژه مسئولانه از داربستی مطمئن آغاز می‌شود. وقتی کارشناسان ایمنی وزارت کار اعلام می‌کنند که میانگین عمر مفید بست‌ها در شرایط کارگاهی چیزی بین ۳ تا ۵ سال است، می‌توان نتیجه گرفت که استفاده طولانی‌مدت از اتصالات قدیمی، احتمال شکست یا لغزش را به‌شدت افزایش می‌دهد.
بست‌ها از نظر شکل ظاهری ممکن است سالم به نظر برسند اما فشارهای مداوم و تنش‌های سازه‌ای باعث کاهش استحکام داخلی آن‌ها می‌شود. در سال ۲۰۲۴، یک گزارش اروپایی منتشر شد که نشان می‌داد حدود 27 درصد بست‌های بازنشسته از کارگاه‌ها در تست مقاومت، کمتر از ۴۰ درصد ظرفیت اسمی خود را ارائه داده‌اند. این یعنی حتی در صورت ظاهر سالم، امنیت واقعی وجود ندارد.
در چنین شرایطی، استفاده از بست‌های استاندارد جدید می‌تواند خطر را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
مشکلات رایج در بست‌های قدیمی و فرسوده
قبل از اینکه فرایند تعویض بست داربست انجام شود، باید علائم فرسودگی به‌درستی شناخته شود. تجربه تیم‌های اجرایی نشان می‌دهد که بیشتر بست‌های معیوب، نقص‌های مشابهی دارند. موارد زیر، نمونه‌هایی از این آسیب‌ها هستند:
- ترک‌خوردگی در بدنه چدن یا فولاد
● تاب برداشتن بر اثر فشار
● له‌شدگی در بخش کلمپ
● خوردگی شدید ناشی از رطوبت
● قفل‌شدگی یا هرز شدن پیچ‌ها
● کم شدن قدرت گیره در اثر استفاده طولانی
جالب است بدانید در یک پژوهش داخلی که روی ۵۰۰ بست قدیمی انجام شد، بیش از 70 درصد آن‌ها دچار خوردگی سطحی و 22 درصد دچار ترک‌های ریز بودند؛ ترک‌هایی که با چشم غیرمسلح به سختی دیده می‌شوند.
این مشکلات در ظاهر کوچک‌اند، اما اگر به موقع برطرف نشوند، ساختار داربست را به‌شدت تضعیف می‌کنند.
مزایای استفاده از بست‌های جدید و استاندارد
وقتی بست‌های جدید جایگزین نمونه‌های قدیمی می‌شوند، تغییر فقط در ظاهر نیست. کارفرمایانی که از اتصالات جدید استفاده کرده‌اند، اغلب گزارش داده‌اند که سرعت اجرا افزایش یافته و ایمنی نیروها به شکل محسوسی بهبود یافته است.
مزایای اصلی عبارت‌اند از:
۱. افزایش مقاومت اتصال
۲. کاهش ریسک لغزش لوله‌ها
۳. افزایش عمر مفید داربست
۴. نصب سریع‌تر و روان‌تر
۵. کاهش هزینه‌های تعمیرات و توقف پروژه
۶. امکان تطابق با استانداردهای بین‌المللی
در سال ۲۰۲۳، انجمن ایمنی سازه‌ای اروپا اعلام کرد پروژه‌هایی که نسبت به جایگزینی بست داربست اقدام کرده‌اند، 45 درصد کاهش حادثه در کارگاه‌ها تجربه کرده‌اند. این آمار نشان می‌دهد تغییر بست‌ها می‌تواند مستقیماً روی میزان ریسک پروژه تأثیر داشته باشد.
در بخش‌های تخصصی‌تر، برخی پیمانکاران اعلام کرده‌اند که با استفاده از بست‌های گالوانیزه، هزینه‌های تعمیر و نگهداری تا 30 درصد کاهش پیدا کرده است.
چرا بست‌های جدید باید استاندارد باشند؟
یکی از الزامات مهم در پروژه‌های ساختمانی، استفاده از اتصالات مطابق استانداردهای معتبر است. بسیاری از کشورها از استاندارد 10305 برای کنترل کیفیت لوله و بست استفاده می‌کنند. این استاندارد به‌طور مستقیم با اطمینان از ضخامت، یکنواختی و مقاومت مرتبط است.
وقتی بست‌ها مطابق استاندارد تولید می‌شوند، دقت در ساخت باعث می‌شود نیروها به‌طور یکنواخت روی لوله پخش شوند. همین موضوع احتمال شکستگی را به‌شدت کاهش می‌دهد.
به عنوان مثال، در تست ضربه‌ای که روی یک نمونه بست داربست جدید انجام شد، مقاومت آن طی سه ضربه پیاپی 6 کیلویی بدون آسیب جدی ثبت شد. این تست روی بست‌های قدیمی تنها در 38 درصد موارد موفقیت‌آمیز بوده است.
استانداردها فقط یک الزام قانونی نیستند؛ آن‌ها تضمین ایمنی هستند.
جایگزینی بست‌های قدیمی؛ از کجا باید شروع کرد؟
اگر یک کارگاه در حال فعالیت است، اولین اقدام بررسی جامع تمام نقاط اتصال است. در بسیاری از پروژه‌ها دیده شده که تنها بخش کوچکی از بست‌ها تعویض می‌شود و بخش زیادی از اتصالات قدیمی باقی می‌مانند. این اشتباه است.
برای جایگزینی اصولی، مراحل زیر باید رعایت شود:
۱. ارزیابی بصری اولیه
۲. تست قدرت گیره
۳. اندازه‌گیری میزان خوردگی
۴. بررسی سلامت رزوه پیچ‌ها
۵. تصمیم‌گیری درباره تعویض یا تعمیر
در این مرحله، نقش یک تکنسین ایمنی بسیار مهم است، زیرا او می‌تواند میزان ریسک و اولویت تعویض را مشخص کند.
در عمل دیده شده که بسیاری از پیمانکاران برای کاهش هزینه‌ها، تعویض اتصالات را محدود به بخش‌های آسیب‌دیده می‌کنند. اما تجربه نشان داده این کار در بلندمدت باعث افزایش هزینه می‌شود.
در بخش بعد، به انتخاب نوع بست مناسب و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم.
انتخاب نوع بست مناسب برای پروژه‌های ساختمانی
کارفرمایان و تکنسین‌های داربست معمولاً با انواع مختلفی از اتصالات روبه‌رو هستند. هر کدام از این اتصالات ویژگی‌های خاص خود را دارند و انتخاب نادرست می‌تواند ظاهراً مسئله کوچکی باشد، اما در عمل ایمنی کل سازه داربست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بررسی آماری که در سال گذشته روی ۲۳۰ کارگاه ساختمانی انجام شد نشان داد که در 41 درصد پروژه‌ها از بست‌های نامتناسب با نوع داربست استفاده شده بود و این مسئله منجر به کاهش مقاومت ساختار شده بود.
برای درک بهتر این موضوع، باید نقش و تفاوت انواع بست‌ها مشخص شود. به عنوان مثال، در نقاطی که زاویه‌سازی اهمیت دارد، استفاده از بست گردان ضریب استحکام سازه را تا 28 درصد افزایش می‌دهد. اما استفاده اشتباه از همین بست در بخش‌های عمودی، ترازبندی را دچار خطا کرده و فشار اضافی به ساختار وارد می‌کند.
این تفاوت‌ها باعث می‌شود که پیمانکاران حرفه‌ای، قبل از شروع کار، نقشه اتصال‌ها را تهیه کنند و برای هر بخش نوع مناسب بست را انتخاب نمایند.
نقش بست چهارپیچ در استحکام داربست‌ها
وقتی صحبت از اتصالات محکم و قابل اعتماد می‌شود، بست چهارپیچ یکی از گزینه‌هایی است که در پروژه‌های ساختمانی بزرگ بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. آمارها نشان می‌دهد که این نوع اتصال در تست‌های تحمل بار حدود 18 تا 22 درصد مقاومت بیشتری نسبت به مدل‌های بست دوپیچ از خود نشان می‌دهد.
به دلیل وجود چهار پیچ در ساختار، فشار واردشده روی لوله‌ها به شکل متعادل‌تری پخش می‌شود. این ویژگی باعث شده بسیاری از پیمانکاران هنگام اجرای سازه‌های مرتفع، از این بست به عنوان گزینه اصلی استفاده کنند.
در پروژه‌های صنعتی نیز استفاده از این بست متداول است، زیرا هنگام تحمل تنش‌های جانبی عملکرد بسیار قابل قبولی دارد.
در این مرحله می‌توان به صورت طبیعی از یکی از کلیدواژه‌ها استفاده کرد:
نمونه‌هایی که در کارگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، معمولاً بر اساس مدل‌های جدید تولید می‌شوند تا جایگزین مناسبی برای بست‌های فرسوده باشند. به‌ویژه زمانی که هدف تعویض بست قدیمی داربست باشد، این مدل به دلیل استحکام بالا گزینه مناسبی محسوب می‌شود.
مزایای بست‌های گالوانیزه و چدن داکتیل در پروژه‌های عمرانی
یکی از دغدغه‌های اصلی مجریان پروژه‌ها، مقاومت بست‌ها در برابر شرایط محیطی است. در مناطقی که رطوبت بالا وجود دارد یا داربست برای مدت طولانی نصب می‌شود، اتصالات معمولی خیلی زود دچار خوردگی و کاهش استحکام می‌شوند.
در چند سال اخیر، بست‌های گالوانیزه گرم به دلیل مقاومت بسیار بالا در برابر رطوبت، در کارگاه‌های شهری و صنعتی پرمصرف شده‌اند. طبق گزارش انجمن سازه‌های فلزی، بست‌های گالوانیزه تا سه برابر کندتر از بست‌های معمولی دچار خوردگی می‌شوند.
این تفاوت در پروژه‌هایی که مدت اجرای آن‌ها طولانی است، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارد.
در کنار این مدل، چدن داکتیل نیز به دلیل ساختار نشکن و مقاومت بالا در برابر ضربه، به گزینه‌ای محبوب بدل شده است. بیشتر بست‌های دارای متریال داکتیل در تست‌های فشار و خمش عملکرد بسیار قابل قبولی داشته‌اند و همین ویژگی آن‌ها را برای داربست‌های مرتفع مناسب می‌کند.
در این بخش می‌توان کلیدواژه دیگری را به‌طور طبیعی وارد کرد:
در زمان بررسی اتصالات، کارشناسان معمولاً مقاومت بست‌ها را در چند نقطه اندازه‌گیری می‌کنند تا مشخص شود کدام بخش‌ها باید تعویض شوند. در صورت آسیب‌دیدگی زیاد، بهترین گزینه، استفاده از بست‌های مقاوم جدید است؛ به‌خصوص زمانی که پروژه نیاز به افزایش ارتفاع داربست دارد و بست داربست مقاوم می‌تواند امنیت بیشتری ایجاد کند.
نقش نگهداری و بازرسی‌های دوره‌ای در افزایش ایمنی
تعویض اتصالات فقط یک بخش از ماجراست. بخش مهم‌تر، حفظ سلامت داربست در طول دوره اجرای پروژه است. جالب است بدانید طبق گزارش هیئت ایمنی کارگاه‌های ابنیه، بیش از 50 درصد از آسیب‌های اتصالات در هفته‌های ابتدایی نصب رخ می‌دهد اما به دلیل کمبود نظارت، این آسیب‌ها شناسایی نمی‌شوند.
بازرسی دوره‌ای به تکنسین‌ها کمک می‌کند تا قبل از وقوع حادثه، نقص‌های کوچک را شناسایی کنند. معمولاً توصیه می‌شود که بازدیدهای دوره‌ای هر دو هفته یکبار انجام شود.
در سال گذشته، یک شرکت پیمانکاری که این روش را به صورت منظم اجرا کرده بود، کاهش 35 درصدی در میزان تعمیرات و تعویض‌های ناگهانی ثبت کرد. این عدد نشان می‌دهد نگهداری منظم، تأثیر بسیار زیادی بر هزینه‌های پروژه دارد.
استفاده از بست‌های استاندارد در داربست‌های فلزی
در پروژه‌هایی که داربست‌های فلزی با سازه‌های پیچیده به کار می‌روند، رعایت استانداردها اهمیت دوچندان دارد. لوله‌های داربست فلزی معمولاً فشارهای متمرکز و نقطه‌ای زیادی را تحمل می‌کنند و اگر اتصال از استانداردهای لازم برخوردار نباشد، احتمال شکست به شدت بالا می‌رود.
در این پروژه‌ها، اتصالات باید با مشخصات استاندارد 10305 مطابقت داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که ضخامت و یکنواختی لوله‌ها تحت کنترل است. این استاندارد نقش بسیار مهمی در جلوگیری از ترک‌های داخلی لوله‌ها دارد.
در این بخش یکی از کلمات کلیدی را به صورت طبیعی درج می‌کنیم:
برخی پیمانکاران هنگام ساخت سازه‌های بلند، از اتصالات دارای استاندارد بالا استفاده می‌کنند زیرا به تجربه ثابت شده است که استفاده از بست داربست استاندارد می‌تواند مقاومت ساختار را تا 30 درصد افزایش دهد.
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که داربست‌هایی که از اتصالات استاندارد بهره می‌برند، در برابر بارهای جانبی حاصل از باد، عملکرد بسیار بهتری دارند.
خرید و فروش بست داربست
برای خرید و فروش بست داربست، ابتدا از تأمین‌کننده معتبری مانند دارکوب مطمئن شوید و متریال، استاندارد تولید، و شرایط گارانتی را بررسی کنید. در ادامه، نیاز پروژه خود را به درستی تعیین کنید—به‌ویژه تعداد، نوع (“بست چهارپیچ”، “بست تک‌پیچ”، “بست گردان” و غیره) و نوع فلز یا پوشش (گالوانیزه، چدن داکتیل)—تا از خرید اضافی یا نوع نامناسب جلوگیری شود. هنگام فروش نیز قیمت را با توجه به کیفیت، استانداردهای تولید و موجودی انبار تعیین کنید و مطمئن شوید که فاکتور و مدارک فنی ارائه می‌شود. اگر قصد دارید این فرآیند را به صورت آنلاین انجام دهید، صفحه «خرید و فروش بست داربست» در دارکوب می‌تواند راهنمای خوبی برای مشاهده مدل‌ها، استعلام قیمت و ثبت سفارش باشد.
جایگزینی اتصالات قدیمی؛ تجربه پیمانکاران بزرگ
در سال‌های اخیر، بسیاری از پیمانکاران مطرح کشور به سمت جایگزینی اتصالات قدیمی رفته‌اند. علت این تغییر، ترکیبی از دو عامل است: افزایش حساسیت نسبت به ایمنی نیروها و سخت‌گیری سازمان‌های نظارتی.
یک شرکت عمرانی بزرگ که در شمال ایران پروژه‌های متعددی اجرا می‌کند، اعلام کرده پس از جایگزینی اتصالات در ۹ کارگاه، نرخ توقف پروژه‌ها به دلیل نقص فنی داربست از ۱۲ درصد به کمتر از ۲ درصد رسیده است. این کاهش چشمگیر نشان می‌دهد که عوض کردن چند اتصال کوچک چه تأثیر بزرگی بر بازدهی پروژه می‌گذارد.
در بسیاری از کارگاه‌ها دیده شده که اجرای صحیح تعویض بست داربست قدیمی سرعت کار را نیز بالا آورده است. دلیل این مسئله آن است که بست‌های جدید درگیر شدن بهتری با لوله‌ها دارند و هنگام نصب و باز کردن، میزان چسبندگی کنترل‌شده‌تری ایجاد می‌کنند. همین ویژگی باعث کاهش خطا در چینش داربست می‌شود.
نتیجه‌گیری
به نقل از مجموعه چدن ریزان پیشرو ایمنی داربست‌ها موضوعی نیست که بتوان آن را به تأخیر انداخت یا به حدس و تجربه بسنده کرد. بررسی آمارهای رسمی، گزارش‌های میدانی و نتایج تست‌های استاندارد نشان می‌دهد که عملکرد صحیح اتصالات بیشترین سهم را در امنیت سازه داربست دارد. بسیاری از مشکلات که در ظاهر جزئی تلقی می‌شوند، در بلندمدت می‌توانند هزینه‌های سنگینی ایجاد کنند؛ از توقف پروژه گرفته تا ایجاد خطر برای نیروهای انسانی.
پیمانکارانی که به‌روزرسانی تجهیزات را جدی گرفته‌اند، هم در کیفیت اجرا و هم در سرعت پیشرفت پروژه نتایج ملموسی به دست آورده‌اند. واقعیت این است که انتخاب تجهیزات مقاوم و استاندارد نه تنها یک اقدام فنی، بلکه یک تصمیم مدیریتی هوشمندانه است.
در نهایت، استفاده از تجهیزات باکیفیت و بازرسی‌های دوره‌ای، آینده‌ای ایمن‌تر برای پروژه‌های عمرانی رقم می‌زند و از بروز هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده جلوگیری می‌کند